بررسی همه جانبه حدیث قسیم النار و الجنة

سرود علی حبه جنه (کلیپ، صوت، متن)

 

علی قسیم النار والجنه

روایت «علی قسیم النار والجنه» در چه منابعی آمده و چرا حضرت علی(علیه السلام) به این نام ملقب شده است؟

درباره این روایت دو نکته قابل ذکر است:

۱. سند روایت

این حدیث را علمای شیعه و سنی در منابع خود نقل کرده اند؛
شیخ صدوق این روایت را از امام رضا(علیه السلام) نقل می کند: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای علی! همانا تو تقسیم کننده بهشت و جهنم هستی».[ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۳۰.]
شیخ مفید نیز این حدیث را از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کند که فرمود: «ای علی! تو قسمت کننده بهشت و دوزخی. وارد بهشت نمی شود مگر کسی که او تو را و تو او را بشناسی (جزء شیعیان واقعی تو باشد) و وارد دوزخ نمی شود مگر کسی که تو را انکار کند و تو او را انکار کنی».[ امالی شیخ مفید، ص ۲۱۳.]
این روایت با نقل های مختلفی نیز در منابع شیعه نقل شده است[ الکافی کلینی، ج ۴، ص ۵۷۰؛ معانی الاخبار شیخ صدوق ص ۲۰۶؛ تهذیب الاحکام شیخ طوسی، ج۶، ص۲۹؛ روضة الواعظین فتال نیشابوری ص ۱۰۰و ۱۱۸؛ امالی شیخ مفید ص ۲۱۳؛ امالی شیخ طوسی، ص ۳۰۵ و ۶۲۹؛ احتجاج طبرسی، ج ۱، ص ۲۰۹و ۳۴۱؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج۲، ص ۸ و ج ۳ ص ۲۸؛ الطرائف سید بن طاووس، ص ۷۶.].
محدثان و مورخان نام آور اهل سنت همچون: فسوی (متوفی ۲۷۷ق) امام اهل‌حدیث در فارس[ فسوی، المعرفة و التاریخ، ج ۲، ص ۷۶۴.]، دارقطنی بغدادی(متوفی ۳۸۵ق) صاحب اثر مشهور «کتاب السنن»[ دارقطنی، العلل، ج ۶، ص ۲۷۳، رقم ۱۱۳۲.]، ابن مغازلی (متوفی ۴۳۸ق) فقیه مشهور شافعی[ ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص ۶۷.] و حموی جوینی شافعی(متوفی ۷۳۰ق)[ جوینی، فرائد السمطین ج ۱ ص ۳۲۵.] نیز به این حدیث اشاره داشته اند.
زمخشری روایت حضرت علی(علیه السلام) را این گونه بیان می کند: «من تقسیم کننده دوزخ هستم»[ الفایق فی غریب الحدیث جارالله زمخشری ج ۳ ص ۹۷.].
همچنین این حدیث را بسیاری از منابع سنی از عبایه نقل کرده اند که گفت از علی(علیه السلام) شنیدم در حالی که می فرمود: «أنا قسیم النار، إذا کان یوم القیامه قلت هذا لک و هذا لی». از حضرت علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:
«من قسمت کننده دوزخم زمانی که روز قیامت فرا رسد می گویم (به آتش) این (شخص) برای تو و این (شخص) برای من»[ البدایة و النهایة، ج ۷ ص ۳۹۲؛ غریب الحدیث، ج ۱، ص ۳۷۷، النهایة فی غریب الحدیث، ج ۴، ص ۶۱ و المناقب، خوارزمی، ص ۴۱ و کنزالعمال متقی هندی، ج ۱۳، ص ۱۵۲، تاریخ مدینه دمشق ج ۴۲ ص۲۹۸.].
از احمد بن حنبل در باره حدیث «قسیم النار» پرسیدند ابن حنبل آن را ضعیف ندانست، در آن خدشه نکرد، و راوی آن را جرح نکرد، بلکه ثابت دانست و معنای آن را توضیح داد[ ر.ک: ابوالیمن علیمی، المنهج الاحمد فی طبقات اصحاب احمد، ج ۱، ص ۱۳۰؛ گنجی، کفایة الطالب، ص۲۲.].
این شعر نیز از شافعی یکی از پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنت نقل است:
عـلـــی حــبّـــه جــنّــــــة قسیـم النـار و الجنّـة
وصی المصطفی حقّا إمام الإنس و الجنّة[ ینابیع المودّة، ج ۱، ص۲۵۴، ح ۱۲.]

۲. تبیین روایت

درباره علت شاخص شدن امیرمؤمنان(علیه السلام) برای بهشتی یا جهنمی شدن مردم، سه روایت ذیل بیان شده است:
الف. مفضل بن عمر از امام صادق(علیه السلام) پرسید: به چه علت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب «قسیم الجنة و النار» نامیده شده است؟ حضرت فرمودند:
«به خاطر اینکه دوست داشتن او ایمان و دشمن داشتن او کفر است، و همانا بهشت برای اهل ایمان آفریده شده است و نار برای اهل کفر خلق شده است. بنابراین حضرت علی(علیه السلام) به این علت «قسیم الجنة و النار» است و در بهشت وارد نمی شود مگر اهل محبت و دوستی با او و وارد آتش نمی شود مگر اهل دشمنی با او»[ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۶۲.].
ب. روزی مأمون به امام رضا(علیه السلام) گفت: یا اباالحسن ما را از پدرت امیرالمؤمنین آگاه ساز که به چه علت «قسیم الجنة و النار» خوانده شده است و این به چه معنا است که این مطلب فکر مرا مشغول ساخته است.
امام رضا(علیه السلام) به او فرمودند:
«ای مأمون! آیا تو از پدرت و او از پدرانش از ابن عباس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نکردید که گفت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم می فرمایند: حبّ علی ایمان و دشمنی با علی کفر است؟ پس مأمون پاسخ داد: آری. پس حضرت فرمودند: پس تقسیم می کند بهشت و دوزخ را زمانی که ایمان و کفر بر اساس حبّ و بغض او باشد پس بنابراین او قسیم الجنه و النار است».[ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۹۲. ]
ج. محمد بن منصور طوسی گوید: نزد احمد بن حنبل بودیم. کسی به او گفت: ای اباعبدالله! چه می گویی درباره حدیثی که روایت شده که علی گفته: «انا قسیم النار»؟ گفت: چرا منکر آن می شوید؟ مگر برای ما روایت نشده که پیامبر فرمود: «لا یحبک الا مؤمن و لا یبغضک الا منافق»؟ گفتیم: آری. گفت: مؤمن کجاست؟ گفتیم: در بهشت. گفت: منافق کجاست؟ گفتیم: در دوزخ. گفت: پس علی «قسیم النار» است.[ ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۱، ص ۳۲۰.]

  1. ریشه
  2. تاریخ و سیره
  3. تاریخ و سیره انبیاء و اولیاء
  4. تاریخ و سیره معصومین (علیهم السلام)
  5. تاریخ و سیره امام علی (علیه السلام)
  6. شخصیت امام علی (ع)
  7. جایگاه و نقش امام علی(ع)

مطالب مرتبط

مطالب مفید دیگر